Ben je bekend met La Grande Donna Sofonisba Anguissola?

In de aanloop naar de publicatie van mijn boek Herstory of Art (2012) kwam ik er achter dat deze belangrijke kunstenares die door Giorgio Vasari in 1568 wordt bejubeld in zijn boek De Levens van de meest prominente schilders, beeldhouwers en architecten niet wordt vermeld in de Nederlandse vertaling. Dat ligt niet aan haar talent of bekendheid tijdens haar leven, maar simpel aan het feit dat vrouwelijke kunstenaars met opzet buiten de kunsthistorische canon zijn geplaatst in het midden van de negentiende eeuw. Door herhaling, bevestiging en bestendiging van deze canon is het idee bekrachtigt dat geniale kunst alleen door mannen gemaakt kan worden.

Tijdens mijn studies Algemene Letteren en Kunstgeschiedenis aan de Universiteit Utrecht (1989-1994) is Sofonisba Anguissola nooit genoemd. Ondanks het feit dat ons werd aangeraden om alle literatuur in de originele taal te lezen (mits we deze taal beheersen) hebben de hoogleraren dit advies zelf in de wind geslagen. Toen ik in 2019 een lezing gaf voor de Vereniging van Nederlandse Kunsthistorici was ik niet alleen verbaasd dat zo weinig aanwezigen bekend waren met de naam Sofonisba Anguissola, zelfs mijn oud-hoogleraren (gezeten op de voorste rij) kenden haar niet – wat duidelijk maakt dat zij Vasari noch in het Italiaans (originele taal) noch in het Engels hebben bestudeerd. De Engelse vertaling – in tegenstelling tot de Nederlandse – noemt de vrouwen die Vasari heeft vermeld namelijk wel.

Het ontbreken van kennis over vrouwelijke kunstenaars is niet een typisch Nederlands probleem, al moet ik zeggen dat ons land wel achteraan loopt in het eerherstel. In 2017 was er een prachtige tentoonstelling in het MSK Gent over Italiaanse vrouwelijke kunstenaars uit de renaissance en barok. In onze kranten, geen woord. In 2019 was er een schitterende expositie in het Prado Madrid over Sofonisba Anguissola en Lavinia Fontana. In onze kranten, een enkel woord. In 2023 organiseert Rijksmuseum Twenthe in Enschede de eerste overzichtstentoonstelling van Sofonisba Anguissola in Nederland. Een mijlpaal. Een schitterende expositie die echt iedereen zou moeten zien. In de video hieronder krijg je alvast een kleine impressie. Meer informatie over de tentoonstelling in Enschede KLIK HIER.

Wie is Sofonisba Anguissola?

Ik ontdekte haar pas na mijn afstuderen in 1994 toen er in Cremona een tentoonstelling werd georganiseerd Sofonisba Anguissola e le sue sorelle (daarna doorgereisd naar het Kunsthistorisches Museum Wien en The National Museum of Women in the Arts Washington). De Italiaanse catalogus pronkt nog steeds in mijn bibliotheek en is daarmee een van de oudste overzichtswerken in mijn bezit van deze kunstenares. Haar zelfportret voor de ezel siert de cover en is een van mijn favoriete werken. Al menigmaal heb ik dit werk in het echt mogen bewonderen en iedere keer laat ze weer een sluier los en kom ik dichter tot de essentie van La Grande Donna.

Uiteraard heeft Sofonisba Anguissola een plek gekregen in mijn boek Herstory of Art (2012) en heb ik de woorden van Vasari zelf in het Nederlands vertaald. In 2012 ben ik met haar op de TV verschenen en heb ik een wetenschappelijk artikel geschreven. In 2019 is zij het onderwerp geworden van mijn allereerste #kunstmaaktgelukkig podcast. En natuurlijk krijg zij een nog prominentere plek in de herdruk van Herstory of Art.

De expositie in Enschede is de eerste solotentoonstelling in Nederland rond het leven en oeuvre van Sofonisba Anguissola (1535-1625) die gezien kan worden als een van de meest excellente vrouwelijke kunstenaars uit de Italiaanse renaissance of beter gezegd Europese renaissance. Anguissola is weliswaar in Cremona geboren en in Palermo gestorven, maar zij heeft enkele jaren in Madrid doorgebracht en was daar zeer toonaangevend. Niet voor niets wordt zij na haar dood omschreven als La più illustre Pittrice d’Europa (de meest roemrijke vrouwelijke schilder van Europa).

Hoewel zij door Giorgio Vasari expliciet wordt genoemd in zijn Le vite de’ più eccellenti pittori, scultori e architettori (1568) en Anthony van Dyck haar bezoekt op Sicilië (1624) en daar uitgebreid verslag van doet, is Anguissola voor de meeste Nederlanders nog steeds een goed bewaard geheim. Reden om deze grote dame in de juiste context te plaatsen en daarbij niet alleen haar leven en oeuvre onder de loep te nemen, maar ook aandacht te besteden aan haar vrouwelijke tijdgenoten en het feit waarom zij allemaal in de vergetelheid zijn geraakt. Kunstgeschiedenis is namelijk niet alleen een his story of art, maar ook een her story of art. Tijd voor eerherstel.

Reis drie bijeenkomsten met mij mee door het Europa van de zestiende en zeventiende eeuw en geniet van de prachtige werken en verhalen waardoor de vrouwelijke kunstenaars – Sofonisba Anguissola in het bijzonder – weer een stem en gezicht krijgen! On-demand beschikbaar (drie lezingen & heel veel aanvullingen, drie maanden toegang).

Hieronder staan een aantal foto’s waarop je kunt doorklikken als je meer wilt weten over Sofonisba Anguissola.

Wil je op de hoogte blijven van mijn kunsthistorische activiteiten, meld je dan kosteloos aan voor mijn nieuwsbrief.

Artikel over Plautilla Nelli, een andere renaissance vrouw die Vasari bespreekt (2017)

Online lezing over Vasari en vrouwelijke kunstenaars (2022)

Contact

Als je vragen hebt of op zoek bent naar een enthousiaste spreker voor een lezing over Sofonisba Anguissola kun je contact opnemen met mijn Team: teamkarinhaanappel@gmail.com